1. Hoofdluis behandelen
Vrijwel iedere school wordt wel eens geconfronteerd met hoofdluis. Hoofdluizen zijn op zich
betrekkelijk onschadelijke beestjes. Ze kunnen echter wel jeuk veroorzaken waardoor kinderen
gaan krabben en wondjes krijgen die kunnen gaan infecteren. Om verspreiding te voorkomen is
het erg belangrijk dat zo vroeg mogelijk maatregelen worden getroffen.
In deze tekst wordt een procedure aangegeven die u kunt volgen als er op school hoofdluis
wordt geconstateerd. Hierbij worden ouders actief betrokken. Om hoofdluis effectief te kunnen
bestrijden is het belangrijk om goede afspraken te maken over de verschillende taken en
verantwoordelijkheden. Dit protocol hoopt u hierbij van dienst te zijn.
2. Achtergrondinformatie
In Nederland komt hoofdluis vooral voor bij kinderen en vormt op basisscholen het grootste
probleem. Hoofdluis komt op het voortgezet onderwijs in mindere mate voor.
2.1 Wat is hoofdluis?
De hoofdluis is een insect, die als parasiet op de hoofdhuid van de gastheer leeft, maar in zeldzame gevallen ook in de wenkbrauwen, de wimpers of de baard. De volwassen luis is een grijsblauw
beestje van ongeveer 3 mm groot. Nadat hij bloed heeft opgezogen, is hij roodbruin. De eitjes,
neten, zijn witte stipjes die op roos lijken. Alleen zit roos los terwijl neten juist aan het haar kleven.
2.2 Hoe kun je hoofdluis krijgen?
Luizen kunnen niet springen of vliegen. Ze kunnen alleen lopen. Kinderen zijn het meest bevattelijk
voor hoofdluis, doordat zij bij het spelen of stoeien vaak letterlijk de hoofden bij elkaar steken.
Ook kunnen hoofdluizen zich verspreiden doordat ze op kragen van jassen of in shawls en mutsen
zitten en aan kapstokken overlopen. Gewone lichaamshygiëne is niet van invloed op het krijgen van
luizen. Luizen leven van mensenbloed en dat vinden ze ook op een schoon en kortgeknipt hoofd. Je
kunt hoofdluis zelf niet voorkomen door elke dag je haar te wassen.
De kans op het krijgen van hoofdluis kun je wel verkleinen door:
• eventuele luizen snel op het spoor te komen door minimaal 1 x per week het haar
te kammen met een netenkam (verkrijgbaar bij apotheek en drogist).
• iedereen in het gezin een eigen kam te laten gebruiken.
• geen kam, borstel of haarspeld e.d. met andere kinderen te delen.
• geen mutsen, hoofddoekjes, shawls of andere kleding van anderen te dragen.
• jassen, shawls en mutsen aan de schoolkapstok in
luizenzakken te stoppen.
• inbinden of vlechten van lange haren.
2.3 Hoe weet je of er luizen en/of neten zijn?
Als je pas besmet bent met hoofdluis heb je nog weinig jeuk. JEUK is wel altijd reden om na te
kijken of er hoofdluizen en neten op het hoofd te zien zijn. Dit kan door middel van controle op
school door de hoofdluiswerkgroep of door thuis met een netenkam het haar te kammen.
3. Hoofdluis behandelen
3.1 Hoe behandel je hoofdluis?
Er zijn diverse methoden om hoofdluis te behandelen:
Dagelijks met een speciale netenkam het natte haar (met gewone crèmespoeling erin)
intensief kammen gedurende twee weken, is waarschijnlijk even effectief als behandeling
met hoofdluismiddelen. Deze behandeling leidt niet tot resistentieontwikkeling.
Behandelingen van het haar met een geregistreerd hoofdluisbestrijdingsmiddel in
combinatie met dagelijks kammen van het haar met een luizenkam gedurende 14 dagen, is
bewezen effectief. Men moet altijd na één week de behandeling met hetzelfde middel
herhalen om een optimaal effect te bereiken.
In toenemende mate wordt er in het buitenland melding gemaakt van resistentie tegen
middelen op basis van permetrine of malathion.In Nederland zijn geen cijfers over
resistentieontwikkeling beschikbaar maar door de toegenomen meldingen van therapie -
falen is resistentieontwikkeling in Nederland waarschijnlijk ook een probleem.
Tegen permetrine (Loxazol®) bestaat al langer resistentie. Recent lijkt het erop dat er ook
toenemende resistentie is tegen malathion (Prioderm® ).
In Nederland zijn de onderstaande middelen geregistreerd voor de behandeling van hoofdluis
(er is geen voorkeur voor één van deze middelen):
malathion (Prioderm® ), lotion en shampoo;
permetrine (Loxazol®), lotion;
dimeticon (XT Luis® en Prioderm®).
Dimeticon is een geneesmiddel (zonder insecticiden) tegen hoofdluis. De
werkzaamheid is in diverse klinische studies meermalen bewezen.
Evenals de natkammethode leidt deze behandeling niet tot resistentieontwikkeling, omdat
de luis sterft doordat deze ingekapseld wordt door dimeticon. Dagelijks kammen van het
haar met een luizenkam gedurende 14 dagen is onderdeel van de behandeling. Men moet
altijd na één week de behandeling met hetzelfde middel herhalen om een optimaal effect
te bereiken.
Van de overige middelen die niet zijn geregistreerd als geneesmiddel, is de werkzaamheid
nog onvoldoende onderbouwd. Bovendien kunnen deze middelen bijwerkingen veroorzaken
(zoals contacteczeem door 'tea tree'-olie). Het gebruik van deze middelen wordt afgeraden.
3.2 Opsporen van hoofdluis
De aanwezigheid van luizen kan worden vastgesteld door het haar te kammen met een
luizenkam boven een stuk wit papier. De luizen zullen op het papier vallen als kleine
grijsblauw of roodbruin gekleurde spikkels. Daarnaast kan het haar achter de oren en in de
nek worden geïnspecteerd op de aanwezigheid van luizen.
Het kammen gaat als volgt:
• Was het haar met gewone shampoo en spoel het haar uit.
• Bescherm de ogen met een washandje.
• Breng ruim crèmespoeling in het haar en spoel dit NIET uit.
• Kam de knopen en klitten uit het haar met een gewone kam.
• Houdt het hoofd voorover boven een wit papier/wasbak en kam het haar van
achter naar voor met een luizenkam, tegen de schedelhuid aan; start bij het
ene oor en schuif na elke kambeweging op naar het ander oor.
• Veeg de luizenkam regelmatig af aan een witte papieren servet of zakdoek
en kijk of er luizen op het papier/wasbek zichtbaar zijn.
• Spoel de crèmespoeling uit.
3.3 Behandelen van hoofdluis
Op dit moment biedt geen enkel middel garantie op een succesvolle therapie (zie boven).
Herbesmetting, onjuist gebruik van het middel, het achterwege laten van de aanvullende
maatregelen op de behandeling (met name het kammen gedurende 14 dagen) en
resistentieontwikkeling zijn vaak de oorzaak van therapiefalen. Bij falen van de therapie
dient de behandeling herhaald te worden met een luisbestrijdingsmiddel uit een andere
groep.
Zowel malathion als permetrine kunnen huidirritatie, overgevoeligheid en sensibilisatie als
bijwerking hebben.
Chloor inactiveert malathion. Op de dag van behandeling mogen kinderen niet zwemmen in
chloorhoudend zwemwater. Dit is in tegenstelling tot wat in de bijsluiter vermeld staat:
kinderen mogen tot een week na de behandeling niet zwemmen.
Het gebruik van malathion en permetrine wordt afgeraden aan kinderen jonger dan zes
maanden, zwangeren, vrouwen die borstvoeding geven en personen met overgevoeligheid
voor pyretroïden, pyretrinen of isopropanol. Kinderen jonger dan zes maanden en personen
met bovengenoemde overgevoeligheid mogen onder medisch toezicht wel behandeld
worden met dimeticonbevattende middelen. Voor de contra-indicaties van de middelen
dient altijd de bijsluiter te worden gevolgd.
De kaminstructie (zie: ‘opsporen van hoofdluizen’) is ook geschikt voor het behandelen van
hoofdluis zónder hoofdluismiddel (dus alleen door het haar te kammen), maar dan dient
een fijntandige netenkam te worden gebruikt in plaats van een luizenkam.
Nacontrole
Ook na de behandeling met een hoofdluismiddel (lotion of shampoo) moeten de natte
haren worden gekamd volgens de kaminstructie (zie: ‘opsporen van hoofdluizen’). Dit is
een onmisbaar onderdeel van de behandeling! Dit moet men dagelijks doen tot veertien
dagen na de start van de behandeling. Het uitkammen van de dode luizen en neten zorgt
ervoor dat men goed kan zien of er nog actieve luizen aanwezig zijn en hiermee kunnen
nog niet gedode neten worden verwijderd. De aanwezigheid van dode luizen wijst dus niet
op falen van de behandeling.
3.4 Aanvullende maatregelen op behandeling
• Het is belangrijk dat alle kinderen met hoofdluis uit één klas gelijktijdig worden behandeld.
• Om nieuwe besmetting te voorkomen, moeten alle tot 48 uur voor de behandeling
gebruikte kleding, beddengoed, jassen, dassen, mutsen, petten en eventueel knuffels
gewassen worden op tenminste 60°C (minstens tien minuten). Ook als men geen
behandeling met hoofdluismiddel kan of wil starten, maar gaat kammen met een
netenkam, moet men deze maatregelen nemen. Deze maatregelen dienen na 7 dagen
herhaald te worden.
• In plaats van wassen kan men ook stomen, 48 uur buiten luchten, 24 uur in een
diepvriezer (-18°C) leggen of 48 uur in een afgesloten plastic zak bij kamertemperatuur
bewaren. Daarna zijn de luizen dood. Klop en borstel de spullen daarna goed uit.
• Voorkom overvolle kapstokken, vooral op scholen en clubs.
• Om verspreiding tegen te gaan, moet gemeenschappelijk gebruik van mutsen, petten
en kammen vermeden worden en moet minstens 15 cm ruimte tussen de kapstokhaken
zijn. Op plaatsen waar jassen dicht bij elkaar hangen, bijvoorbeeld op school, moet men
elk kind een
luizenzak geven om de eigen jas in te stoppen.
• Omdat luizen overlopers zijn, is de kans groot dat andere gezinsleden ook hoofdluis
hebben. Het is daarom van belang met een luizenkam het hele gezin te controleren.
• Controleer daarna wekelijks het (natte) haar van alle gezinsleden met een luizenkam.
• Als er luizen zijn, is het belangrijk om de directe omgeving te waarschuwen. Meld het
op school en bij vriendjes. Ook hun ouders/verzorgers kunnen dan meteen met een
luizenkam het (natte) haar controleren.
• Het preventief gebruik van bestrijdingsmiddelen (zonder dat luis is gevonden) wordt
afgeraden. Het kan bijdragen tot het resistent worden van de hoofdluis tegen het
betreffende middel.
• Hoofdluis kan men niet voorkomen. Zelfs drie keer per dag haren wassen helpt niet, de
hoofdluis heeft daar geen last van.
4. Samenwerken is belangrijk
Effectieve bestrijding is alleen mogelijk indien het probleem gezamenlijk wordt opgepakt en er
gelijktijdig behandeld wordt. Zowel ouders als school dragen verantwoordelijkheid met betrekking
tot het voorkomen en bestrijden van hoofdluis.
Ouders zijn primair verantwoordelijk voor de controle en verwijdering van hoofdluis uit de haren
van hun kinderen. Ouders kunnen meewerken aan een ouderwerkgroep ter bestrijding van hoofdluis.
School is verantwoordelijk voor de preventieve maatregelen en voor het betrekken van de ouders
bij de bestrijding van hoofdluis.
De GGD kan school en ouders bijstaan met deskundig advies en met het verstrekken van schriftelijke
informatie, zoals folders en het hoofdluisprotocol met daarin voorbeeldbrieven voor ouders. Ook
kan de GGD zorgdragen voor het voorlichten van de ouderwerkgroep.
De GGD kan worden betrokken bij de bestrijding van recidiverende/hardnekkige epidemieën op een
school.
6.2 Ouderwerkgroep
Belangrijk bij de bestrijding van hoofdluis is de betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de
ouders c.q. leerkracht op het gebied van de hoofdluisbestrijding. De ervaring heeft geleerd dat
uitstekende resultaten worden bereikt wanneer ouders zelf verantwoordelijk zijn voor de controle
op hoofdluis op school.
Taboes doorbreken
Haal de luizen uit de taboesfeer en praat openlijk erover met de kinderen. Het is belangrijk voor
kinderen om te weten dat hoofdluis bij iedereen kan voorkomen! Zowel ouders als kinderen
schamen zich er soms voor en durven het niet op school te vertellen.
Bronnen: LCI Protocol Hoofdluis / GGD Gooi en Vechtstreek
